O Día Mundial das Cidades é un momento para reflexionar sobre as cidades e pensar no seu futuro. Nos últimos meses a vida nos núcleos urbanos mudou drasticamente. O impacto da COVID–19, ademais de exacerbar os trastornos sociais, políticos e financeiros, está a remodelar a vida urbana en todo o mundo dunha maneira sen precedentes. O turismo nas poboacións grandes en España exerce presións sobre o territorio, sobre os seus recursos naturais e culturais, pero tamén presións sociais. Estas últimas están a visibilizarse con máis intensidade por mor de fenómenos como a masificación de centros históricos e a expulsión de habitantes debido á especulación inmobiliaria.
A cidade deixou de ser o espazo social onde se desenvolve a vida para transformarse no espazo produtivo no que a cidadanía ten que axustarse ao lugar que lles deixa o mercado. Isto supón unha desregulación de calquera aspecto da vida capaz de transformarse en negocio. A cidade convértese nun escenario sen complexos de extracción de rendas e plusvalías que pon ao urbanismo e o chan como instrumento do neoliberalismo con graves consecuencias para as persoas e o medio ambiente. O urbanismo debería intervir para mellorar os procesos sociais, pero ponse ao servizo do capital, coa complicidade da administración pública.
Os procesos de turistización e especulación son paralelos en moitas capitais. “Outra vez atopámonos co mal urbanismo como base de enriquecemento dunha elite que empobrece á maioría”, afirma Belén García da Torriente, responsable de turismo de Ecoloxistas en Acción. “A engrenaxe é perfecta”, engade García da Torriente, “porque mentres se especula no centro, destrúense espazos naturais na periferia con novos barrios pantasma onde se volve a especular, debido ao incremento dos prezos da vivenda”. En definitiva, a sobreexplotación turística e a mercantilización dos espazos públicos contribúe á decadencia da vida social dos centros urbanos, á expulsión da poboación de inferiores ingresos, á expansión da mancha urbana e, en definitiva, á insostiblidade e a exclusión.
Para Ecoloxistas en Acción os efectos sobre o medio ambiente desta dinámica urbanística, xustificada en parte polo turismo, teñen que ver coa expansión das cidades. Esta expansión supón a desaparición de espazos naturais, a ocupación de terras fértiles, desnaturalización de leitos e costas, perda de biodiversidade, residuos e o aumento da demanda de mobilidade, cun efecto directo sobre o cambio climático.
O capital inmobiliario e financeiro fixouse nos barrios céntricos nos últimos anos, como fonte de importantes plusvalías a través deses procesos de rehabilitación e renovación social. Como exemplo, o fondo voitre Blackstone é o maior caseiro de España. Mentres isto sucede, os alugueres dispáranse.
Mentres os barrios máis céntricos concentran o comercio, os barrios circundantes perden tecido comercial, o que implica unha maior especialización e maiores necesidades de mobilidade. Isto último impacta directamente nas tarefas de coidados, xa que complica e converte nunha serie de “fazañas loxísticas” –en palabras de García da Torriente– tarefas básicas como o acompañamento ao colexio, a compra ou as visitas ao médico e a familiares enfermos, principalmente levadas a cabo por mulleres. Este proceso de rendabilización e exclusión acompáñase pola perda patrimonial, a través da relaxación dos niveis de protección do patrimonio urbano para adaptalo a novos usos: residencias, comercio de luxo e hoteis, sobre todo. Ao mesmo tempo, o efecto do turismo urbano maniféstase na sobreoferta de lecer que satura os espazos públicos e xera molestias ás persoas residentes, facendo paulatinamente incompatible a vida urbana tradicional coa turistización.
Urxe un cambio de políticas públicas que resolva estes conflitos porque a aposta polo mercado é un precipicio ambiental e social. Organizar unha oferta turística asumible social e ambientalmente, fiscalizar adecuadamente as actividades en proporción ao gasto que ocasionan ou reformular se o dano que ocasionan merece o mantemento da actividade.
